Goed onderwijs ontstaat als leerlingen leren voor het leven. Leerlingen leren zichzelf kennen in relatie tot de omgeving en de ander. De school heeft de opdracht om leerlingen te helpen doelen te stellen voor de toekomst en ze te inspireren en ondersteunen om die doelen te halen. Daarvoor is tijd en ruimte nodig om te vragen, te ontdekken, te verwonderen, te spelen, te leren, te reflecteren.

4 maart 2020 sprak Ingrid Paalman haar lectorale rede ‘De stem van de lerende zichtbaar maken’ uit. Ingrid is lector Goede Onderwijsprakijken bij Hogeschool Viaa. De openbare les ging over de onderzoeksvraag: Hoe word je stem zichtbaar in het leerproces? Die vraag gaat over jezelf, maar vooral ook over leerlingen. Hoe luister je naar leerlingen?

Aan de hand van luisteren – leren – leiden deelde Ingrid hierover haar inzichten.

Luisteren

Luisteren gaat in twee stappen:

Stap 1 – Luisteren naar jezelf. Wie ben ik en wat heeft mij gevormd? Wat is belangrijk voor me? Hoe beïnvloedt mijn verhaal mijzelf en mijn kijk op de ander? Door diep naar binnen te kijken, kun je trouw zijn aan jezelf. Je ontdekt je eigen geluid. Van daaruit kun je met oprechte interesse naar een ander luisteren.

Stap 2 – Luisteren naar de ander. Luisteren is naast horen, ook waarnemen vanuit een nieuwsgierige verwondering: Wat zie ik? Zonder oordeel zoek je naar het verhaal van de ander. Je vindt de ander in de verbinding. Dat vraagt tijd, moed en inspanning. Je zet je eigen proces stil en kruipt in de huid van de ander. Zo leer je de stem van de ander verstaan.

Leren

Leren ontstaat als er iets verandert. Stap je in een leerproces, dan kom je in een fase van onzekerheid. Dat roept soms angst op, soms juist moed om door te pakken. Leren verandert je. Je vraagt, onderzoekt, ontdekt, reflecteert op je ervaring en groeit daardoor. De vraag hierbij is vooral: Bieden we leersituaties die een verandering bij leerlingen teweeg brengt? Is het leren ontwikkelingsgericht? Hoe kunnen we (weer) een betekenisvolle leeromgeving bieden?

Voor zo’n vrijheid in leren is nog veel werk te doen. In het onderwijs werken veel mensen vanuit hun passie, liefde en betrokkenheid. Dat geeft hoop. Tegelijk is er een ander raamwerk nodig: een holistische kijk op het proces van leren. Een proces dat rekening houdt met de stem van de lerende en de context. In een lerende-gerichte benadering is ruimte voor samen werken en leren. De lerende is eigenaar van zijn proces van leren. Hiervoor is leiderschap nodig.

Leiden

Leiderschap voor leren gaat over met elkaar onderweg zijn. Leiders van leren betrekken lerenden en geven hun ruimte om ideeën toe te voegen in het leerproces. Daardoor onstaat meteen leiderschap van de lerende: De lerende denkt na over de manier waarop hij de opdracht wil uivoeren. Zo zetten de betrokkenen elkaar in beweging en blijven ze in beweging.

Om leiderschap te leren maakt Ingrid gebruik van het model van Kouzes & Posner:

  • Model – Het vinden van je stem en de bijbehorende waarden. Als leider sta je model. Wie ben jij?
  • Model-leren – Vanuit een gezamenlijke visie en gezamenlijke aspiraties een verbeelding maken van de toekomst en uitwerken in concrete plannen voor vandaag.
  • Meanderen – Zoeken naar mogelijkheden om je handelen en dat van de ander te verbeteren. Experimenteren, risico’s nemen, fouten maken, leren.
  • Maken – Creëren van mogelijkheden zodat de ander kan maken (scheppen).
  • Moed – Erkennen en waarderen van inzet. Ook al is het resultaat niet mooi of goed, iemand die zich gezien weet, voelt waardering.

Het model stimuleert om dieper na te denken over leiderschap en het voortdurende proces om hierin te groeien.

Ruimte

In het lesmateriaal dat ik ontwikkel, zoek ik steeds naar ruimte voor leerlingen. De les van Ingrid laat zien waar die ruimte in de praktijk in de klas te vinden is. Onderwijsmateriaal kan daarbij helpen, maar de leerkrachten moeten die ruimte ook voelen. Ingrid geeft aan dat dat nog veel vraagt. Niet alleen jezelf en de lerenden goed kennen, maar er is ook een verandering in het raamwerk nodig. Ik denk ook dat daar veel te winnen is en ik geloof in de passie en betrokkenheid van leerkrachten en kinderen. Ga samen op een mooie ontdekkingstocht!