Onlangs was in het nieuws dat te veel kinderen onterecht een dyslexieverklaring krijgen. Daar weet ik niet zo veel van. Wat wel duidelijk is, is dat lezen belangrijk is voor een goede taalontwikkeling. Hoe kunnen we kinderen die niet zo van lezen houden helpen om meer te gaan lezen?

Intelligentie, succes en emotionele ontwikkeling

Het belang van lezen staat eigenlijk niet meer ter discussie. Lezen is belangrijk. Waarom?

Basisschoolleerlingen, middelbare scholieren en studenten die in hun vrije tijd lezen, zijn taalvaardiger, lezen beter en zijn zelfs wat intelligenter en succesvoller op school dan hun minder vaak lezende leeftijdgenoten. Onze bevindingen lijken aan te sluiten bij een model van reciproque causaliteit of wederzijdse beïnvloeding: de rol van lezen wordt sterker met elk schooljaar. Kinderen die plezier beleven aan het lezen van boeken, lezen vaker, wat hun taal- en leesvaardigheden vergroot en het lezen van boeken sneller tot een succeservaring maakt.
Suzanne E. Mol en Adriana G. Bus (Schram et al., 2011, p.104)

In dezelfde publicatie schrijft Dick Schram:

Het lezen van complexe romans oefent het omgaan met complexiteit en de reflectie erop. Lezen leert lezers van jongere leeftijd de ervaring met een heel scala aan emoties waardoor ze hun emotionele competentie vergroten. (…) Alleen door middel van literatuur kunnen we een indruk krijgen van de belevingswereld van personen uit lang voorbije perioden.

Schram schrijft dat er nog meer onderzoek naar leesbevordering en vernieuwing daarvan nodig is. Kinderen moeten niet alleen leren lezen, maar ook meer kritisch met media om kunnen gaan.

Lezen moet je leren

Op basis van metastudies stellen Mol & Bus (Schram et al., 2011) dat voorlezen belangrijk is voor de woordenschat en de basisvaardigheden voor lezen. Peuters en kleuters die veel zijn voorgelezen weten meer woorden. Ook kennen en herkennen ze meer klanken en letters. Bij (bijna) alle leerlingen wordt in de loop van de basisschool de leestechniek beter. Ze krijgen dan moeilijkere teksten. Of ze de teksten goed kunnen lezen, hangt ook dan steeds meer af van hun woordenschat, intelligentie en algemene kennisniveau.

Wie plezier heeft in lezen, zal er meer tijd aan besteden. Juist leerlingen die moeite met lezen hebben, kunnen veel winst halen uit zelfstandig lezen. Daardoor groeien hun leesvaardigheden, maar ook hun woordenschat en het leesbegrip. Hoe breng je die positieve spiraal op gang?

Randvoorwaarden

Leesbevordering heeft alles te maken met leesplezier. Wat leesplezier oplevert, kan voor iedereen anders zijn. Toch zijn er bepaalde randvoorwaarden vast te stellen.

Voor elke lezer geldt dat er genoeg rust moet zijn om te kunnen lezen. Verder moet het niet teveel moeite kosten om een geschikte tekst te bereiken. Om het plezier in lezen te vergroten is het belangrijk dat de tekst aansluit op de belevingswereld, behoeften en interessen van de lezer.
(Lemaire, 2004, p38)

Daarnaast speelt de leerkracht een belangrijke rol (Walta, 2011). Het stimuleert de leerlingen als de leerkracht betrokken is en hen begeleidt bij het lezen, bijvoorbeeld door mee te zoeken naar geschikte boeken.

Rust om te lezen

Veel tijd voor lezen heeft een positief effect op lezen. Mol & Bus (Schram et al., 2011) zijn enthousiast over een dagelijkse leesroutine. Voor zover ik weet doen veel scholen dit al: Er wordt dagelijks aan het begin van de ochtend en/of middag zelfstandig gelezen. Alleen al voor de groei van de woordenschat is dat een goed idee. Een kind dat minder dan 1 minuut per dag leest, komt per jaar ongeveer 248 zeldzame woorden tegen. Leest een kind 5 minuten per dag, dan zijn dat al 8.742 woorden. Bij 20 minuten loopt het op tot minstens 55.800 zeldzame woorden. Ook hier is het wel belangrijk dat de gekozen boeken passen bij het niveau en de interesse van de lezer.

Geschikt aanbod

Het aanbod van de schoolbibliotheek (en daarmee de leescoördinator) speelt dus een belangrijke rol. Dit vind ik terug in ‘Open Boek – Handboek leesbevordering’ van Walta (2011). Walta presenteert daarin een ‘pizzamodel’ drie lagen van lezen:

  • bodem: voorlezen, vertellen, verwerkingsactiviteiten, leesbevorderingsactiviteiten
    Een goede bodem is essentieel voor de kwaliteit van de pizza.
  • saus:  leestechniek, begrijpend en studerend lezen
    Leesvaardigheden vormen de link tussen de bodem en de vulling. 
  • vulling: smaken en voorkeuren in uiteenlopende genres.

Leestechniek wordt getraind in leesmethodes. Door plezier en interesse in boeken groeit de motivatie van leerlingen om hun vaardigheden en techniek te vergroten. Niet andersom. Walta benadrukt dat smaak moet ontwikkelen. Daarnaast doet verandering van smaak eten. Een gevariëerd en actueel boekenaanbod is daarbij een voorwaarde. Als er nieuwe boeken aangeschaft worden voor de schoolbibliotheek, kunnen de leerlingen daarbij betrokken worden.

Samenwerking met de bibliotheek op school is een mooie optie om het aanbod actueel te houden.

Leesbevordering

Lemaire (2004) concludeert dat er ook bepaalde vaardigheden zijn die de lezer moet hebben om tot leesplezier te komen:

Emotionele betrokkenheid en verbeelding zijn vaardigheden die een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het leesplezier. Deze vaardigheden kunnen geoefend worden. Ook sociale interactie kan een belangrijke positieve invloed hebben op het leesgedrag.

Emotionele betrokkenheid en verbeelding zijn vaardigheden die worden aangesproken door een actieve en creatieve inbreng van de lezer naar aanleiding van een gelezen tekst. Ook Walta (2011) en Stichting Lezen (2017) pleiten voor activiteiten die te maken hebben met lezen.

Activiteiten

Hoe maak je leerlingen enthousiast voor lezen? Door verschillende activiteiten de te maken hebben met lezen, zoals:

Luisteren

  • Voorlezen door leerkracht (ook in de bovenbouw)
  • Voorlezen door leerlingen
  • Luisterboeken

Praten over boeken

  • Delen van leeservaringen
  • Bespreken van moeilijkheden en patronen
  • Fragmenten lezen ter illustratie
  • Kennismaking met proza en poëzie
  • Persoonlijk verhaal over een boek

Doe-activiteiten

  • Verhalen vertellen of schrijven
  • Zelf een boek maken
  • Creatief schrijven
  • Werken met en voordragen van gedichten
  • Toneel- of rollenspel
  • Inrichten boekenetalage

Anders

  • Bezoek van een schrijver of illustrator
  • Activitieten passend bij de landelijke initiatieven als de Kinderboekenweek en de Nationale Voorleeswedstrijd.

De activiteiten moeten haalbaar zijn en aanlsuiten bij de interesses van de leerlingen. Zorg voor succeservaringen door afwisselende activiteiten en werkvormen waarin lezen een rol speelt (Stichting Lezen, 2017). Om succeservaringen te laten ontstaan, is het volgens Stichting Lezen belangrijk dat de verwachtingen hoog, maar ook reëel zijn. Geef de leerlingen het gevoel dat ze iets kunnen. Dat geldt ook voor het kiezen van een boek. Begeleid de leerlingen wel, maar laat ze zelf kiezen.

‘Direct bruikbare’ teksten

Stichitng Lezen pleit ook voor het lezen van ‘direct bruikbare’ teksten, zoals recepten en gebruiksaanwijzingen. Dit zou je ook groter kunnen aanpakken. Het doet me denken aan de methode Schatgraven op school waarbij begrijpend lezen is geïntergreed in de zaakvakken. Taalleesdeskundige Paul Filipiak overweegt ook om begrijpend lezen af te schaffen als apart vak.

Leg eerst een accent op leesbevordering en als leerlingen flink gemotiveerd zijn om überhaupt te willen lezen, besteed dan veel aandacht aan studievaardigheid. Het is te overwegen dat te integreren in het zaakvakonderwijs met het oog op het sparen van roostertijd en het bewerkstelligen van leereffect.
Filipiak, P (2017)

Voorlezen

Op de meeste scholen wordt regelmatig voorgelezen. Een groot voordeel van voorlezen is dat ook kinderen met leesproblemen kunnen meegenieten van een boek wat voor hen nog te moelijk is. Ook kunnen de leerlingen zo kennismaken met verschillende genres.

Het is bij voorlezen (of luisterboeken) belangrijk dat de leerlingen weten wat er van hen verwacht wordt: alleen luisteren, (deels) navertellen of een verwerkingsopdracht. Er zijn diverese verwerkingsopdrachten mogelijk naar aanleiding van verhalende of informatieve teksten, zoals tekenopdrachten, drama en beeldende vorming (Lemaire, 2004, p32).

Verder zoeken

Zo heb ik in korte tijd redelijk wat gevonden over leesbevordering, maar nog niet zo veel praktische uitwerkingen en ervaringen. Die zijn ongetwijfeld te vinden, zoals het ingepakte mysterieboek en een ‘hoe kies ik een boek’-stappenplan. Ik ga zeker nog rondsnuffelen. Tegelijk zie ik wel kansen om hier ondersteunend materiaal voor te maken. Wie weet wat hier nog uitrolt ;-)

Bronnen

Walta, J. (2011). Open Boek, handboek leesbevordering. Eindhoven: Kinderboekwinkel De Boekenberg.

Schram, D. (Red.) (2011). Waarom zou je (nú) lezen? Nieuwe inzichten over de functies van lezen. Delft: Eburon.

Stichting Lezen (2017). Kwestie van lezen, deel 11. Leesplezier voor kinderen met leesproblemen. Achtergronden en praktische tips voor leerkrachten. Amsterdam: Stichitng Lezen.

Lemaire, C. (2004). Lezen doen we samen! De praktische consequenties van onderzoek naar leesgedrag en leesbevordering. Amsterdam: Stiching Lezen.

Filipiak, P. (2017) Begrijpend lezen als vak afschaffen? Geraadpleegd op 24-02-2017, van http://wij-leren.nl/begrijpend-lezen-leesstrategie-studerend-informatie-verwerken.php